Expeditie

De reis naar Zuid-Amerika en rond de wereld van Joris van Spilbergen

1614 - 1617

Begin zeventiende eeuw had de nieuw opgerichte VOC het Nederlandse monopolie op alle handel in Azië. De compagnie ondervond hevige concurrentie van de Spanjaarden en Portugezen, waarmee de Republiek in oorlog was. Ondanks het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) duurden de gewapende conflicten in de koloniale bezittingen van de staten voort. Daarom stuurde de VOC in 1614 een expeditie onder leiding van Joris van Spilbergen. Het doel was om door de Straat van Magellaan in Zuid-Amerika te varen en vervolgens langs de Zuid-Amerikaanse en Midden-Amerikaanse kust te varen om daar Spaanse bezittingen te bestoken en schepen met Spaanse of Portugese goederen buit te maken.

De expeditie voer eerst naar de Kaapverdische eilanden en bereikte via de westkust van Afrika Brazilië. Van Spilbergen probeerde in São Vicente voorraden te verwerven, maar werd door de plaatselijke gouverneur geweigerd. Er vond enige illegale handel plaats met lokale Portugezen, maar Van Spilbergen kreeg het vermoeden dat hij werd opgehouden voor een mogelijke aanval op zijn schepen. Hij nam een Portugees schip in beslag, maar pogingen om met zijn gevangenen te onderhandelen over voorraden mislukten. Hij liet de gevangenen vrij en voer verder. De expeditie bleef enkele weken in Porto Desire en probeerde daarna de Straat van Magellan binnen te varen. Verschillende schepen hadden echter moeite om de Straat binnen te varen. Hier brak een muiterij uit op de Meeuw, die eerder op de reis al enkele malen problemen had gegeven en het schip ging uiteindelijk verloren en verliet de vloot.

In mei 1615 bereikte de expeditie de Stille Oceaan en voer de Chileense kust op. Van Spilbergen hoopte Spaanse schepen met waardevolle lading te veroveren. In La Mocha werd vriendschappelijke handel gedreven met de lokale bevolking. Bij het nabijgelegen Santa Maria braken vijandelijkheden uit en de Nederlanders verwoestten en plunderden het eiland. Van Spilbergen trok verder noordwaarts naar Valparaiso en Arica, zonder veel te bereiken. Half juli vond een Spaanse vloot onder leiding van Da Mendoza, gestuurd om Van Spilbergen te onderscheppen, de Nederlandse schepen en brak er een nachtelijk gevecht uit. De vloot van Van Spilbergen sloeg de Spaanse aanval af en na twee dagen vechten werden verschillende Spaanse schepen vernietigd en de rest vluchtte.

Van Spilbergen voer vervolgens verder naar het noorden, maar slaagde er niet in schepen met Spaans zilver te veroveren. De vloot overviel en verwoestte de stad Payta in het huidige Peru. Verder naar het noorden ruilden ze in oktober gevangenen tegen voorraden bij Acapulco in Mexico. Kort daarna keerde de expeditie naar het westen om de Stille Oceaan over te steken. De vloot bereikte de Filippijnen in februari 1616. Nadat hij hoorde dat een grote Spaanse vloot op weg was naar de Molukken, besloot hij deze te achtervolgen. Later bleek dat de Spaanse armada op weg was naar Malakka. Eind maart bereikte Van Spilbergen Ternate, waar enkele schepen en Van Spilbergen de commandant Laurens Reaal assisteerden bij een expeditie tegen de Engelsen. In juli besloot Van Spilbergen naar Java te vertrekken, vanwaar hij naar Nederland voer. Op 1 juli 1617 kwam hij thuis aan.

Zuid-Amerika en Straat van Magellaan

52°28' ZB 70°54' WL

Van 18 januari tot 4 februari 1615 verbleef de expeditie van Joris van Spilbergen bij de baai van São Vicente, met de bedoeling om hier de scheepsvoorraden aan te vullen. De lokale Portugese gouverneur stond dit echter niet toe en uiteindelijk verliet men de baai onverrichter zake. Na het verlaten van de baai van São Vicente voer de expeditie van Joris Spilbergen verder zuidwaarts langs de Zuid-Amerikaanse kust. Zij bereikte de Straat van Magellan op 8 maart 1615, maar sommige van haar schepen hadden moeite om de Straat binnen te komen. Verder was er een muiterij uitgebroken op het schip Meeuw, nadat het de Straat was binnengevaren. Deze werd neergeslagen, maar niet lang daarna slaagde een andere muiterij erin en voer de Meeuw weg van de expeditie. Begin april was de hele expeditie er eindelijk in geslaagd de zeestraat binnen te varen. Het duurde iets meer dan een maand om de zeestraat te passeren, aanzienlijk sneller dan Spilbergens voorgangers. De schepen raakten elkaar de eerste dagen even kwijt, maar vonden elkaar op 16 april weer terug in de Cordesbaai. De expeditie van Joris van Spilbergen voltooide de reis door de Straat van Magellaan begin mei 1615. Hierna zeilden de vijf overgebleven schepen noordwaarts langs de Chileense kust.

Marianen / Stille Zuidzee

15°21' NB 145°76' OL

Toen Joris van Spilbergen’s vloot de Stille oceaan overstak stopte deze bij de 'Ladrones', i.e. de Marianen, in januari 1616. De vloot bleef hier om te bevoorraden, wat erg hard nodig was. Een flink aantal bemanningsleden was gestorven tijdens de reis in de Stille Oceaan. Op de eilanden werden de schepen verwelkomd en konden ze door ruilhandel aan voorraden komen.

Filippijnen

13°87' NB 122°37' OL

Van 9 februari tot 10 maart 1616 was de vloot van Joris van Spilbergen in de Filippijnen nadat ze vanuit Mexico de Stille Oceaan had overgestoken. Na aan te komen bij het eiland Capul zeilde de expeditie door naar Manila. Van Spilbergen kreeg te horen dat een grote Spaanse vloot op hem wachtte bij Manila, maar dit bleek niet te kloppen. De vloot was rond de tijd dat Van Spilbergen aankwam in de Filippijnen vertrokken. De heersende winden maakten Van Spilbergen onmogelijk om Manila aan te vallen. In maart hoorde Van Spilbergen dat de Spaanse vloot onderweg was naar Ternate en hij besloot deze te volgen.

30 maart 1616 - 18 juni 1616

Ternate / Noord-Molukken

0°80' NB 127°40' OL

Vanuit de Filippijnen arriveerde de vloot van Van Spilbergen eind maart 1616 voor Ternate. Uiteindelijk bleek geen sprake te zijn van een eerder gevreesde op handen zijnde Spaanse aanval. Doordat ook een andere VOC-vloot, onder Steven van der Hagen, in begin juni arriveerde bij Ternate, werd er onder leiding van de juist tot gouverneur-generaal benoemde Laurens Reael overwogen of de samengekomen militaire macht wellicht ingezet kon worden tegen de Spaanse gebieden op Ternate en Tidore, of voor een aanval op Manila. Uiteindelijk werd echter besloten dat de troepenmacht alsnog onvoldoende was echt iets substantieels uit te richten tegen een Spaans verdedigingswerk. Op 18 juli vertrok Van Spilbergen uit Ternate, om via de straat Buton en de noordkust van Java uiteindelijk in december in Bantam aan te komen.

Bronnen en literatuur

J.C.M. Warnsinck, De reis om de wereld van Joris van Spilbergen, 1614-1617[xc - civ]

Overige afbeeldingen